Deskripsi Tembang Macapat

Deskripsi Tembang Pangkur

Dening : Tri Setyoningsih

Pitutur ingkang wonten tembang Pangkur menika njlentrehaken lelabuhanipun tiyang gesang. Ngenani babagan tumindakipun ingkang becik menapa ala, kedah dipunmangerteni. Dipunpirsan, dipunraosaken, ugi dipunlaksanakaken aturanipun menika ing saben wayah siyang utawi ndalu kedah migunakaken tata krama. Kedah waspada ugi dipuntimbang-timbang antaranipun ingkang becik menapa ala menika dipun ati-ati. Curiga menika nggih angsal, ananging boten purun dipunlalekaken menawi saweg menapa kemawon kedah dipunjaga, nalika lenggah, tangi, mlampah, mendel, ngendika, menapa tilem, sedaya menika kedah ngginakaken nalar.

Menika ingkang perlu dipunwigatosaken 4 perkawis nalika tumindak menapa kemawon. Perkawis bacik menapa ala, alit menapa ageng, sampun ngantos dipuntilaraken. Tiyang gesang wonten pundi kemawon panggenanipun ing desa menapa kutha, dene 4 perkawis menika dipundadosaken pathokan minangka dados tuntunan ingkang sae, mila sampun ngantos dipunlalekaken. Nalika wonten satunggalipun tiyang ingkang boten migunakaken nalaripun, boten pantes dipunsrawungi kaliyan tiyang kathah. Tiyang ingkang ngandelaken saking kekarepanipun piyambak menika saget ndamel cilaka kangge tiyang sanesipun, ugi saget ndamel cilaka lan nyesel ing pangraosanipun.

Tindak tandukipun tiyang menika saget dipunpirsani saking tumindakipun nalika piyambakipun mlampah, lenggah, ugi saking ngendikanipun menika saget ketawis. Tiyang pinter menapa boten, tiyang ingkang gadhah pangkat menapa boten, lan luhur menapa boten, sedaya saget ketawis. Ulama menapa penjahat, tiyang jirih kaliyan ajrih, maling menapa bebotoh, jaler menapa estri, sedaya menika gadah ciri ingkang sami. Saget dipunpirsani saking tindak-tandukipun, wicantenanipun kados menapa, lan lelampahanipun. Sedaya menika dados ciri ingkang gampil dipuntiteni saking saben-saben tiyang. Dipunpirsani ugi dipunraosaken , merga tiyang jaman rumiyin menika boten nate salah anggenipun mbiji tiyang.

Samenika sulit kangge nemokaken  tumindakan ingkang sae. Merga samenika kathah tiyang dengki, serakah, males, boten jujur, remen damel perkara, sombong, jail, ugi curang. Lan ngrugekaken tiyang sanesipun. Tumindak ala saking tiyang menika dipunumbaraken, ananging menawi tumindak becik menika dipuntutupi. Remen ngunggulaken tumindakipun piyambak merga dipunanggep paling leres lan sae. Ananging sejatosipun, tiyang kados mekaten menika tansah ala sanget lan boten pantes dipunsrawungi.

Tiyang ingkang kados mekaten menika dipunsebat penjahat serakah, boten bakal puas sanajan sedaya sampun saget dipungadhahi. Napsu ala ingkang lawamah ugi amarah malah tansaya ndadra. Sedaya tindak tandukipun nalika ngendika menapa saweg lungguh kemawon, boten purun dipunkalahaken dening tiyang sanes. Merga dipunraosaken lan dipunpikir menika piyambakipun tiyang ingkang paling agung. Mula sampun ngantos kita sedaya dados tiyang ingkang makaten alanipun. Sedaya menika sifat ala ugi boten pantes dipunsandhang dening manungsa. Mangga anggenipun gesang kita saget milah pundi ingkang becik lan ala, ingkang leres ugi ingkang salah. Tumindak becik mangga dipundadosaken obor gesang wonten alam donya.

Sampun ngantos kita nggadhahi sikap lunyu, lemer, genjah, angrong pasanakan nyumur gumuling, lan ambuntut arit. Sedaya menika sikap ugi sifat ingkang saget njrumusaken maring cilakane badan. Menapa ingkang dipunucapaken utawa dipunadharaken menika boten saget dipunsuwun pertanggungjawabanipun (ingkar janji). Gampang kagodha dening amarah ingfkang boten sae, kirang sopan anggenipun matur, purun serong kaliyan estrinipun tiyang lan menapa ingkang dados kekarepanipun kedah kaleksanakaken.

Menawi tiyang menika sampun boten saget njagi rahasia, ugi marang babagan menapa kemawon ingkang sejatosipun kedah dipunumpet, ananging malah dipunumbaraken. Menapa ingkang dipunmidanget menika boten mangertos lereh-lerehipun ugi dipunumbar. Sedaya ingkang dipunucapaken anamung madosi kangge untung saking piyambakipun, boten mikiraken tiyang sanes ingkang dipunrugekaken. Menika sedaya perkawis ingkang boten sae lan boten pantes dipuntiru utawi dipunanut. Mesthinipun nggih anggenipun ngatur tindak-tandukipun kedah saget kados emas ingkang mumbul wonten ing dhasaran toya.