Jinisipun Unen-unen

Unen-unen

1.      Parikan

Parikan yaiku unen-unen rong gatra. Wanda pungkasan pedhotaning gatra kang kapisan pocapane padha karo wanda pungkasan pedhotaning gatra kang kapindho. Gatra kang kapisan minangka purwaka, dene karepe ana ing gatra kang kapindho.

Bisa uga diringkes, menawa arep gawe parikan iku pathokane :

a.       Cacahe wanda ukara kapisan padha karo ukara kapindho.

b.      Ukara kapisan ukara bebuka, ukara kapindho isine.

c.       Tibane swara kapisan kudu padha karo ukara kapindho.

d.      Bisa kadadeyan saka 2 gatra utawa 4 gatra.

Tuladha :

a.       Kedadeyan saka 2 gatra :

Ø  Mlaku dhisik ora ngenteni, digawe becik ora niteni

Ø  Tela diiris-iris, gawe gela ora uwis-uwis

Ø  Pecut diseblakne, wis kebacut dikapakne

Ø  Timun segarane, terus mbangun negarane

b.      Kedadeyan saka 4 gatra :

Ø  Wajik klethik gula jawa

Luwih becik sing prasaja

Ø  Manuk emprit nucuk pari

Dadi murid sing teberi

Ø  Manuk tuhu mencok pager

Yen sinau dadi pinter

2.      Wangsalan

Wangsalan yaiku tetembungan utawa unen-unen sing saemper cangkriman nanging batangane wis dikandhakake ing ukara candhake. Mung anggone ngandhakake ora kanthi cetha, ning mung disebutake sawanda utawa luwih.

Manut pandhapuking ukara :

a.       Wangsalan Lamba

Ø  Mrica kecut, aja waton muni

Mrica kecut = wuni

Ø  Njangan gori, nganti judheg nggonku ngrasakake

Njangan gori = gudheg

Ø  Kukus gantung, sawangen ayuku iki

Kukus gantung = sawang

b.      Wangsalan Rangkep

Ø  Ancur kaca, peksi langking mangsa sawa

Rasakna, yen lagi nandhang dhukita

(ancur kaca = rasa, peksi langking = dhandhang)

Ø  Bayem arda, ardane ngrasuk busana = besus

Mari anteng, besuse saya ketara

(bayem arda = lateng, ngrasuk busana= besus)

Ø  Tampar aren, aren arab wijilira

Tindak-tanduk nora ninggal tatakrama

(tampar aren = duk, aren arab = kurma)

c.       Wangsalan Padinan

Wangsalan Padinan yaiku wangsalan sing prasaja ora disebutake batangane jalaran wong dianggep ngerti jawabane.

Ø  Mbok aja ngrokok cendhak ta mas !

(tegese = neges-neges)

Ø  Anggone ndeleng nganti ngembang duren 

      (dlongop = ndlongop)

d.      Wangsalan Edipeni

Wangsalan Edipeni yaiku  wangsalan sing mawa purwakanti guru basa. Tembung sing keri dhewe ing gatra kapisan, padha karo tembung ing wiwitane gatra kapindho.

Ø  Tepi wastra, wastra kang tumrap mustaka. (Kemadha, iket)

Ø  Para mudha, nggegulanga ngiket basa.

e.       Wangsalan Memet

Wangsalan Memet yaiku wangsalan anggone nggoleki batangane ambal kaping pindho lagi mangerteni karepe.

f.       Wangsalan kang tinemu ing tembang

Sinom

Tawon kangawisma kisma

Araning kang dhahar warih

Punika atur kawula

Konjuk mring raka sarimbi

Araning barang sami

Basa Jawa kinanipun

Kabar kawilujengan

Payon kertas barang remit

Pinayungan Hyang Widhi basu kyarja

Katrangan : tawon kang awisma kisma           = tawon tutur (tutur)

dhahar warih                               = ngunjuk

barang sami                                 = kembar

basa jawa kina                              = kawi

payon kertas                                = payung

barang remit                                 = wadi

g.      Wangsalan sing kanggo sasmitane tembang

Ø  Sumping sekar roning kamal (sinom)

Ø  Tambuh-tambuh nggenira wanuh (gambuh)

Ø  Lan sapiturute

Sumber : Modul Bahasa Jawa SMA kelas X1 tahun 2012